Forsetinn: Ríki í Ríkinu

Nú er kátt í höllinni. Ólafur forseti heldur veislur.  Nú líður honum vel. 
Stórvirki hans Hringborð norðurskautsland í fullum gangi. 1800 manna hirð. 
Ólafur hefur fundið sér samastað meðal hinna stóru.  Fræðimenn, stjórnmálajöfrar, fjármálajöfrar, umhverfissinnar og áhugafólk um líf á jörðu hittast og ræða um Norðurhluta jarðarinnar.   Þarna er fólk meða ýmsar skoðanir um ástand Norðurslóða, það er líka komið víðar við.  Enda 185 fyrirlesarar.

Athygli vekur stór hlutur Kínverja, kveðjur frá stórveldum, heimsókn Francoise Hollande til landsins. En yfir öllur svífur andi Forsetans.  Sigmundur Davíð fær viðtal við Hollande, nokkrir alþingismenn eru með ræður.  Þetta hlýtur að vera óhemju dýr ráðstefna og undirbúningur. Forsetinn fékk í upphafi með sér áhrifamikla fjárjöfra frá Alaska enda fær ráðstefna mikla athygli þar, og styrki víða.  Forsetanum hefur tekist að gera þessa ráðstefnu að einni þeirri viðamestu hérlendis.  Æ fleiri viðurkenna það með þátttöku sinni.

En um leið sýnir hún vinnubrögð Forsetans, hann er ríki í ríkinu,  Ríkisstjórnin er sett til hliðar, við höfum fengið valdakerfi sem ekki er í anda þeirra sem settu upphaflega stjórnarskrá.  Enda hefur Forsetinn skoðanir á því hvernig eigi að þróa hana.  Hann vill sitja áfram til að halda í sín völd og áhrif hér og erlendis.  Hann er enginn boðberi ríkisstjórnarinnar út á við. Ríkisstjórnin er boðberi hans. 

Spilling: Dúkkuheimilið okkar allra

Spilling er orð dagsins og vikunnar. 

Ekki líður dagur án þess að ríkisstjórnin dansi um völl, uppáhaldsdansinn er Spillingartangó. Ein og einn svífur í Heimskuvalsi.  Allt svo saklaust allt svo tandurhreint.  Það glitrar á gullislegið dansgólfið. 

Ég fór í leikhús í gærkvöldi. Þar var líka allt svo siðhreint, á yfirborðinu.  En undir niðri var margt óhreint mjöl í pokahorninu, eða á ég að segja sandkassanum.  Því leikritið var Dúkkuheimilið, eins og það heitir núna, þegar ég var ungur hét það Brúðuheimilið. Það þykir ekki fínt að láta ylhýra málið njóta sín.  Dúkka er langtum fegurra en Brúða.  Þetta var

smáútúrdúr.  Ibsen var sjáandi síns tíma, leikrit hans eiga enn við í dag, og með smákryddi leikstjóra og samstarfsmanna hennar þá verður þetta 140 ára leikrit ansi beitt.  Peningar skipta miklu máli, þeir flögra um í stofum heldriborgaranna. Jólagjafirnar eru gulli slegnar.  Allt er gert til að að halda öllu sléttu og felldu, ýmislegt skríður undir yfirborðinu en kemur öðru hverju upp á yfirborðið.  Hláturinn og skrækirnir breytast í þunga sorgaröldu. Leiksviðið er sandur og lýsing.

Eins og núna.  Það verður með hverjum degi ljósara að allt of margir ráðherrar ráða ekki við starf sitt það er svo ótalmargt gert til að hanga utan í ráðherrastólunum, haldið dauðahaldi um fætur og arma. En allt kemur fyrir ekki það eru langflestir búnir að sjá að leiknum er lokið.  Við verðum eflaust að bíða næstu kosningar.  Trúðaleikurinn heldur áfram, í nafni lýðræðis og meirihluta og fjárgræðgi.  Meðan við veltumst um af hlátri í leikhúsinu en grátum af sorg yfir skuggaleiknum þegar við komum heim. Rákir myndast í andlitsfarðann, allt klístrast og afmyndast. 

En lesendur góðir.  Hvað sem gerist þá vitum við hvernig þetta mun enda.  Nýju fötin keisarans eru í tætlum. Þá er það eina eftir. Spillingin blasir við okkur áhorfendunum í allri sinni eymd.  Tjaldið fellur. 

Svetlana Alexievich: Að víkka út heiminn

Við bókaáhugafólk bíðum spennt á haustin þegar Nóbelsverðlaunin eru tilkynnt.  Sumum finnst lítið koma til verðlauna enda vitum við að þau eru huglægt mat nokkurra manna, oftast með karla í meirihluta.  En samt er það nú þannig að verðlaunin í bókmenntum ná til fleiri en flest hin verðlaunin þar sem um þrengri hóp sérfræðinga er að ræða (hér eru örugglega margir ósammála mér)  það eru helst friðarverðlaunin sem veitt eru í Osló en ekki Stokkhólmi eins og öll hin.  Það má hins vegar segja um Friðarverðlaunin að úthlutunarnefndin þar hefur með slæmum vinnubrögðum og niðurstöðum varpað fyrir róða trúverðugleika sínum.  

Bókmenntaverðlaunin í ár hafa ekki valdið neinum óróa, held ég megi segja.  En verðlaunin hlaut Svetlana Alexievich, sem hefur víkkað út bókmenntaveröldina með nýstárlegum aðferðum að blanda saman aðferðum munnlegrar sagnfræði og skáldskap.  Hún tekur viðtöl við ótal manns, oftast eru það konur og notar nokkurs konar klippiaðferð til að lýsa veruleikanum í sínum heimshluta, Austur-Evrópu.

Svona orðar Nóbelsnefndin verðlaunaveitingu sína, hér er rætt um margradda skrif og minnisvarði um þjáningur og hugrekki vorra tíma:

The Nobel Prize in Literature for 2015 is awarded to the Belarusian author Svetlana Alexievich "for her polyphonic writings, a monument to suffering and courage in our time".

Bækurnar sem hún byggir skoðun sína á eru: 
Černobyl'skaja molitva (1997; Voices from Chernobyl – Chronicle of the Future, 1999). Cinkovye mal'čiki(1990; Zinky Boys – Soviet voices from a forgotten war, 1992) is a portrayal of the Soviet Union's war in Afghanistan 1979–89, and her work Vremja second chènd (2013; "Second-hand Time: The Demise of the Red (Wo)man") is the latest in "Voices of Utopia". Another early book that also belongs in this lifelong project is Poslednie svideteli (1985; "Last witnesses").

Bækur sem hafa komið út á sænsku eru: 

Bön för Tjernobyl : en framtidskrönika / översättning av Hans Björkegren ; förord av Stig Hansén & Clas Thor. – Stockholm : Ordfront, 1997. – Originalets titel: Černobyl'skaja molitva
Förförda av döden : ryska reportage / urval och intervju av Stig Hansén & Clas Thor ; översättning av Stefan Lindgren. – Stockholm : Ordfront, 1998.
Kriget har inget kvinnligt ansikte : en utopis röster / översättning av Kajsa Öberg Lindsten. – Stockholm : Ersatz, 2012. – Originalets titel: U vojny ne ženskoe lico
Tiden second hand : slutet för den röda människan / översättning av Kajsa Öberg Lindsten. – Stockholm : Ersatz, 2013. – Originalets titel: Vremja second chènd
Bön för Tjernobyl : krönika över framtiden / översättning av Hans Björkegren. – Stockholm : Ersatz, 2013. – Originalets titel: Černobyl'skaja molitva
Zinkpojkar : Utopins röster / översättning av Hans Björkegren. – Stockholm : Ersatz, 2014. – Originalets titel: Cinkovye mal'čiki
De sista vittnena : solo för barnröst / översättning av Kajsa Öberg Lindsten. – Stockholm : Ersatz, 2015. – Originalets titel: Poslednie svideteli

 Og á ensku: 

War's Unwomanly Face / translated by Keith Hammond and Lyudmila Lezhneva. – Moscow : Progress Publishers, 1988. – Translation of U vojny ne ženskoe lico
Zinky Boys : Soviet Voices from a Forgotten War / translated by Julia and Robin Whitby. – London : Chatto & Windus, 1992. – Translation of Cinkovye mal'čiki
Zinky Boys : Soviet Voices from the Afghanistan War / translated by Julia and Robin Whitby ; introduction by Larry Heinemann. – New York : W.W. Norton & Co., 1992.– Translation of Cinkovye mal'čiki
Voices from Chernobyl : Chronicle of the Future / translated by Antonina W. Bouis. – London : Aurum Press, 1999. – Translation of Černobyl'skaja molitva
Voices from Chernobyl : the Oral History of a Nuclear Disaster / translation and preface by Keith Gessen. – Normal : Dalkey Archive Press, 2005. – Translation of Černobyl'skaja molitva

Ég hef aldrei nálgast þessa skáldkonu þó ég hafi heyrt nafn hennar.  Það er svo með bókmenntaverðlaunin að oftast er verið að verðlauna mikilhæfa höfunda fyrir lífsstarfið sitt eða að kynna fyrir okkur höfunda sem hafa ekki náð eyrum okkar vegna þess að verk þeirra hafa ekki verið þýdd og tungumálin á jörðinni eru ansi mörg og alls staðar er til þessi frumþörf sköpunar. Mikið vorum við upp með okkur þegar okkar maður Halldór Laxness fékk verðlaunin fyrir hálfri öld.  Þótt karpað væri um það sem oft verður.   Ég hef fengið margar innspýtingar í andans veröld með því að lesa þá höfunda sem hafa verið verðlaunaðir, get ég nefnt þar portúgalski snillingurinn Saramagos eða kínverski meistarinn Gao Xingjian sem ekki hefur verið þýddur á íslensku.  Bækur hans Fjall andanna og Biblía einsamrar manneskju kveiktu í mér á sínum tíma.  Fyrir nokkrum áratugum var það Isaac Bashevis Singer, gyðingurinn víðfrægi, en ég bjó í Svíþjóð þegar hann fékk verðlaunin, og hitti hann þá í bókabúð þar sem hann áritaði bækur háaldraður.  Það var merkilegt að hitta hann.  Hjörtur Pálsson þýddi nokkrar bækur hans ef ég man rétt.

Svo nú hef ég tækifæri til að lesa nýjan meistara Svetlönu, ég er búinn að fá eina bók inn á heimilið. Rafbækurnar berast fljótar heim til manns en prentbækurnar gerðu áður fyrr.  Ekki sakar að hún kemur við kaunin á valdamönnum, hefur þurft að dveljast erlendist öðru hverju út af skrifum sínum.  Hún er beittur penni, berst gegn óréttlæti og stríðsátökum.  Svo við á þessu heimili eigum veislu framundan.  

Í minningu Lennons

Þetta varð til fyrir nokkrum árum .......

Jón

Foreldrarnir, sem skírðu hann þessu einfalda, sára-                                                                 einfalda nafni,

og bættu við nafni stríðshetjunnar miklu, Winston,

hefðu aldrei ímyndað sér, að ljóssúla langt í norðri á skeri    

                                                                                                                regns og rugls

yrði tileinkuð honum, þessum orðhvata óþekktargemlingi,

það hefði nú þótt brandari í Lifrarpollinum.

Enda spurning hvort þau hefðu náð saman

að hugsa og ímynda sér, þetta blessaða par, Júlía og Alfreð,

hann á sjónum, hún á barnum, ef hún fékk pössun,

líklega náðu þau ekki saman um margt.

 En einhvern veginn er ég viss um að Jón hefði frekar

viljað hafa ljóssúluna bugðótta og kræklótta upp

himnastigann. Hann fór aldrei beinu brautina í lífinu.

Það væri líka skemmtilegt að sjá Magnús Ólafsson

stíga út úr húsinu hvíta í eyjunni  til að virða fyrir sér                                                                                  þetta

veraldarundur.  Hann hefði eflaust lýst þessu fjálglega

í dagbókinni sinni eins og hann gerði þegar hann upplifði

Töfraflautuna um árið í kóngsins Köbenhavn og fylltist

undrun  og aðdáun. Hann var svo hrifnæmur, han  Magnús,

eins og Jón, eins og Ég, kannski Þú? 

                            

Belgingur: Ráðherrar og bákn

Mikið belgja þeir sig ráðherrarnir okkar um þessar mundir.  Belgingur hinn meiri hljómar um víðan völl.  

Utanríkisráðherrann vill vera í flokki þeirra sem gefa út yfirlýsingar í allar áttir, þetta finnst sumum merkilegt og sýnir hvað hann hefur vaxið sem ráðherra. Ekki er ég nú viss um það, margt er skrýtið í stjórnsýslu hans.  Læti hans í kringum Þróunarsamvinnustofnu ber ekki vott um mikla stjórnvisku. Svo kom hann í Morgunvaktina og þar vill hann gefa út yfirlýsingar um ískyggilega atburði í Tyrklandi og Sýrlandi.  Mér hefur alltaf fundist að ráðherrar 

utanríkismála hjá okkur eigi að fara sér hægt í sambandi við stríð og stríðsyfirlýsingar.  ÉG veit ekki annað en við höfum gengið í NATO á sínum tíma með þá yfirlýsingu um sérstöðu okkar sem herlaus þjóð, því eigum við að láta stríðsþursana um að gefa út hótanayfirlýsingar.  Hófsemi er oft gott vegarnesti.  Og ekki er það margt sem Tyrkir geta hrósað sér af ef við horfum á þau grunngildi sem NATO hefur viljað kenna sig við: 

Stofnsáttmáli bandalagsins, sem var undirritaður 4. apríl 1949, kveður á um að NATO-ríkin skuldbinda sig til að "standa vörð um frelsi, sameiginlega arfleifð og borgaraleg gildi þjóða sinna, sem byggð eru á lögmálum lýðræðis, einstaklingsfrelsis og réttarríkisins." Með aðild að NATO heita bandalagsríkin því fyrst og fremst að aðstoða hvert annað ef á þau er ráðist.


Gunnar Bragi var gestur Óðins Jónssonar í Morgunvaktinni á rás 1 í morgun:
„Auðvitað er hætta á því ef Rússar halda áfram að rjúfa lofthelgi Tyrkja eða annarra Nató-ríkja þá er það að sjálfsögðu mikil hætta á að það verði einhvers konar árekstrar. Við vildum náttúrulega ekki sjá það að Nató og Rússar lentu í einhvers konar árekstrum eða átökum jafnvel þó það sé nú yfir í Sýrlandi eða Tyrklandi.

 En það er alveg ljóst að samkvæmt þeim samningum sem Nató-ríkin hafa þá munu þau verja Tyrkland ef að til þess kemur. Og þar af leiðandi munu Nató-þotur væntanlega styggja við, eða svona ýta þeim rússnesku burtu ef þess er þörf. En það er hætta á að þetta stigmagnist vissulega. En sem betur fer eru menn að tala saman og reyna að finna ástæðu fyrir því að þetta gerist og reyna að koma í veg fyrir að slíkt gerist aftur. En af þetta heldur áfram að Rússar muni ekki hlusta á og ekki virða þessa lofthelgi þá er mikil hætta á ferðum, það er alveg ljóst.“

Varla var Gunnar Bragi búinn að belgja sig þegar enn meiri Belgingur drundi við. Þar var mættur vanhæfasti ráðherra ríkisstjórnarinnar og þá er mikið sagt.  Sem stóð upp í sviði með einum pótintáta ferðamála sem hefur fengið endalaust að sleppa við að greiða skatta af atvinnurekstri sínum.  Hún stóð þarna og geislaði og glitraði af gleði.  Búin að stofna enn eitt báknið,  Stjórnstöð ferðamála. Það nægir ekki að hafa Ferðamálastofu og Ferðamálaráð.  Nú þarf líka stjórnstöð, þar sem blandað er saman ríki og ferðaþjónustu, með forstjóra sem féll af himnum ofan, Jesús eða Pétur.  Tvöfalt bákn í sama ranni.  Sem virðast um margt eiga að gera það sama.  Helst að þessi nýja stofnun eigi að hleypa greiðslu út um allt í ferðaiðnaðinum.  Allir staðir verða með hlið og gaddavír.  Kannski með aðstoð frá Ungverjalandi.  

Ríkisstjórnin sem ætlaði að beita sér fyrir skilvirkri stjórnsýslu, bætir alltaf í gírinn, gagnsæið er ekki hugtak sem þekkist, báknin hylja sjóndeildarhringinn, fleiri nefndir og ráð gleðja okkur, öll viljum við í nefndir og ráð.  Eða hvað?

Henning Mankell: Ég mun sakna hans

Ég lauk við síðustu bók Hennings Mankell fyrir rúmri viku, Svenska gummistövlar hét hún, Sænsk gúmmistígvél.  Þessi skáldsaga er laustengt framhald af Italienska skor, Ítalskir skór, sem kom út fyrir níu árum.  Enn er það læknirinn Friðrik sem er höfuðpersónan, sem hefur ekki átt vandræðalausa ævi, býr úti í skerjagarðinum á eyju.  Hann vaknar eina nótt við það að húsið brennur ofan af honum.  Kveikt hefur verið í því.  Var það hann sjálfur sem gerði það, tæplega sjötugur maðurinn eða er einhver brennuvargur sem læðist um þetta friðsæla umhverfi.  Út frá þessari byrjun fléttar Mankell sögu um lífið, dauðann, samskipti fólks í

umhverfi þar sem veðurfar ræður miklu um samveruna, það er erfitt að finna dauðann nálgast, gera upp við líf sitt og finna út hvað skiptir mestu máli í lífinu.   
Þetta gerir Mankel á ljúfsáran hátt, Friðrik er erfiður maður, hann hefur brennt margar brýr að baki sér. Þetta skrifar rithöfundur sem hefur þurft að hugsa um dauðann og uppgjör sitt við lífið.  Ég vissi að hann hafði barist við krabbamein í tæp tvö ár: Var þrútinn af lyfjum þegar ég sá hann í sænska sjónvarpinu í sumar sem leið.  En hann var ennþá á fullu að skrifa, ætlaði að fara að skrifa bókina um Afríku, álfuna sem hann hafði eytt svo miklum tíma í. 

En svo sá ég rétt fyrir hádegið að hann var allur.  Hann var 67 ára gamall. fyrsta bókin hans kom út 1973, ég held að þær hafi orðið rúmlega 40, auk nokkurra tuga leikrita.  Hann var ekki iðjulaus, svo rak hann leikhús niðri í Mosambique,  reyndi af sínum mætti að hjálpa afrískum listamönnum að rísa upp og lýsa veruleika síns heimshluta þar á meðal baráttunni við Aids.  Hann varð heimsfrægur með því að skrifa seríuna um lögreglumanninn Wallander, fyrst með Morðingi án andlits. Varð upphafsmaður hinnar norrænu glæpasögu.  Ég las Wallander frá byrjun, hreifst af þesseum þumbaralega og þunglyndislega manni, sem lifði fyrir starf sitt, allt varð að víkja fyrir því, fjölskylda og samlíf.  

Hann var sjálfur margmilljóner, stofnaði sjóð til að styðja við ýmis verkefni í Afríku.  Var alla tíð róttækur, hafði hrifist með þegar hann bjó í París í stúdentabyltingunni á sjöunda áratugnum.  Honum þótti sjálfsagt að borga skatta og skyldur í sínu heimalandi.  Stundaði ekki það eins og ótal margir að fela peninga sína í skattaskjólum.  Margir gleyma því að hann skrifaði ekki bara glæpasögur, hans glæpasögur voru ekki venjulegar ef maður má segja það, hans fyrirmynd var John Le Carré og Sjöwall og Wahlöö.  Hann skrifað barnabækur, nokkrar hafa verið þýddar á íslensku, hann skrifaði leikrit og ótal skáldsögur.  Uppáhöldin mín eru Comedia infantil, sem er skrítið að hún hafi ekki komið út á íslensku; Sonur Vindsins og Kínverjinn. 

Það var merkilegt hversu hann sá strauma og stefnur í alþjóðastjórnmálum og kom þeim inn í bækur sínar.  Ég man að mér þótti hann vera ansi ýkjukenndur í Kínverjanum þegar hann fjallar um útrás Kína víða um heim.  Tveim þrem árum seinna blasti þetta við sjónum manns.  Sérstaklega í Afríku.  Hann fjallaði um framferði læknaiðnaðarins í þriðja heiminum þar sem fátækt fólk sem notað sem tilraunadýr fyrir okkur Vesturlandabúa.  Hann var ekki hrifinn af Ísraelsríki og framferði þess í MiðAusturlöndum.  Hann var einn af þeim sem fóru með skipalestinni sem reyndu að brjóta niður hafnbannið á Gaza og var handtekinn þar, þegar Ísraelsher réðist um borð í skipin og drap nokkra. 

Nú er hann horfinn, við eigum eftir að sakna hans.  Réttsýni hans og baráttuanda.  Minning hans lifir.   Við eigum eftir að glugga í eldri bókunum hans og njóta.  Þeir sem geta lesið sænsku, hafa möguleika á að kaupa bækur hans í rafbókaútgáfum á bókavefnum dito.se á viðráðanlegu verði.

Myndir: Henning Mankell með Patti Smith, sem var góð kunningjakona hans, og Krister Henriksson sem við þekkjum svo vel frá sjónvarpsmyndunum um Wallander. Patti tók svo nokkur lög á veröndinni hjá Mankell, auðvitað með Lenny Kaye á gítarinn.

Varaformennska og drottningarviðtöl

Það þykir merkilegt að bjóða sig fram sem varaformann Sjálfstæðisflokksins. Blaðamannafundur við glæsivillu innanríkisráðherrans, innskot í miðjan útvarpsþátt (þar sem Kári S. talaði um Sflokkinn sem Jaðarflokk sbr. Fræg ummæli Forsætisráðherra fyrir skömmu). Það verður merkilegt að sjá hvernig RUV meðhöndlar jafnræðisreglu, þegar fleiri  flokkar skipt um varaformenn.

Að vísu er drama vel þegið, sjúkdómar eru velkomnir af blöðum eins og dæmin sanna ( svo maður sé kaldhæðinn), og útlit og framsetning skiptir töluverðu máli!  Enþað er merkilegt hversu Sflokkurinn er alltaf fremstur í fjölmiðlum þótt það sé alltaf litið á málin að það sé vinstri elítan sem eigi þar allt.

Ég bíð spenntur eftir drottningarviðtali við Björn Val og útilegumannakynningu á varaformanni Alþýðufylkingarinnar, Tryggva Hansen, það er svo margt gott fjölmiðlaefni sem hægt er að leika sér með.
Við horfum á stjórnmálamenn og aðstoðarmenn þeirra fuðra upp í græðgislogum, en það eru alltaf nýir handan við hornið sem vilja fórna öllu fyrir völd og mátt. Náttúra Íslands hverfur þá í gleymskuhafið. Virkjun er einnar messu virði. Ráðherrastóll fæst ekki ókeypis í Epal.