Gúlagið: Vera Hertsch og stórvirki Jóns Ólafssonar

Lauk við að lesa bók Jóns Ólafssonar, Appelsínur frá Abkasíu,  uppi á Húsafelli í mesta hitadegi  sumarsins.   Sannarlega er þetta ein áhrifamesta bók á íslensku sem ég hef lesið upp á síðkastið.  Þar fer saman firna áhrifarík örlagasaga einnar konu, þar sem hún speglar örlög milljóna; svo eru ansi góð vísindaleg vinnubrögð .  Miðað við erlendar bækur sem ég hef kynnt mér eru hér á ferðinni mjög gott yfirlit yfir Hreinsanirnar miklu á fjórða áratugnum.  Inn í þær er fléttuð harmsaga  Veru Hertzsch og samband hennar við Íslendinga; Benjamín Eiríksson, Halldór Laxness og Eymund Magnússon.  Í bakgrunninum eru síðan ýmsir sem koma minna beint við sögu; Þóroddur Guðmundsson, Eyjólfur Árnason, Eggert Þorbjarnarson, Stefán Pjetursson og fleiri.  Auk fjölskyldu Benjamíns Eiríkssonar sem reyndi að fá upplýsingar um örlög Veru Hertzsch og dóttur hennar. 

Hver einstaklingur sem hefur áhuga á sósíalisma, vinstri stefnu og sögu 20. aldarinnar hefur velt fyrir sér þessum furðulega sorgarleik sem saga Sovétríkjanna varð, en um leið átti þessi saga eftir að móta nær alla öldina.  Fyrst var fjallað um þessa sögu út frá þeim aðstæðum sem urðu með tilkomu nasismans, Kreppunnar miklu og Kalda stríðsins.  En síðan hefur athyglin beinst að innviðum og hugmyndafræði þessa samfélags og einstaklingum sem risu til valda.  Þá fyrst og fremst heljartökum Félaga Stalíns sem átti ekki fáa aðdáendur um allan heim lengi fram eftir öldinni.  Einnig á Íslandi. 

Það sem veldur stórtíðindum hjá okkur eru hugleiðingar Jóns um stöðu Halldórs Laxness, hvað hann gerði og hvað hann hefði getað gert.  Mér finnst það vera hugsanir sem eiga rétt á sér.  Þær breyta eflaust ekki heildarstöðu Halldórs sem höfuðrithöfundar þjóðarinnar og heldur ekki sem manneskju.  Alla vegana hafði ég ímyndað mér fyrir langa löngu leiðslukerfi skáldsins í heilahvelinu.   Ég hef alltaf ímyndað mér að hann væri manneskja sem væri enginn guð, heldur maður sem var snillingur á sínu sviði en hafði mannlega breyskleika og veikleika.   Stundum var hann hrokagikkur, barnslegur og tækifærissinni. Á öðrum tímum var hann þetta einstaka fyrirbrigði sem mun halda nafni hans á lofti lengur en flestra annarra samtímamanna hans. Og hann skrifaði svo Skáldatíma þar sem hann gerði Veru ódauðlega í heimi minninganna. Án þess er spurning hvort hún væri yfirleitt til nema í huga nokkurra ættingja og vina.   

Ég hnaut um skrif Jóns um Árna Bergmann á tímum kalda stríðsins,  mér finnst Árni ekki vera dæmigerður fulltrúi Sovétvina sem vissulega voru margir til á eftirstríðsárunum. Hann skrifaði eflaust nokkrar greinar eins og Jón tekur sem dæmi um framfarir í Austur-Þýskalandi sem voru ansi algengar á þessum tíma, ansi barnalegar nú á tímum.  Hann skrifaði líka margar gagnrýnar greinar um ástandið Austantjalds.  Stóru þáttaskilin verða með 68 kynslóðinni, hjá fólki á þeim aldri verða Sovétríkin aldrei neitt draumaland, þar er umræðan um lýðræði, jöfnuð og sósíalisma sem er aðalatriðið. Svo alhæfingar um afstöðuna til Sovét og skrif vinstri manna þurfa meiri og ítarlegri rannsókn heldur en nokkrar síður í bókinni.  

Svo lesendur góðir, þetta er erfið bók að lesa að mörgu leyti, efnisins vegna, en hún er vel skrifuð og vel upp byggð.  Svo mér fannst hún ansi góð.  Á eflaust eftir að lesa hana aftur.  Svo er heimildaskráin ansi girnileg fyrir þá sem vilja afla sér fróðleiks, ég er með bók Önnu Applebaum nú við höndina um Gúlagið: Gulag A History of the Soviet Camps. Svo eru bækur Solsenitsyns auðvitað skyldulesning öðru hverju. Og netið ..... 

Lánsmat: Að enda aftur á byrjunarreit

Þau eru svo hissa, gjörðum fylgja viðbrögð, þau eru hér ríkisstjórn og fylgdarlið hennar.

Ráðherrar fóru til útlanda, og það eina sem gerist er harðari lína gegn ríkinu Ísland.

Landsvirkjun fer í núllflokk og einu viðbrögðin eru hvað eruð þið að skipta ykkur af okkur. Ég á mig sjálf.

Vandræðalegur fjármálaráðherra mætir í fjölmiðla, maður verður vandræðalegur að hlusta og horfa á hann.

Þau átta sig ekki á því að enginn er eyland, eins og skáldið sagði, alls staðar eru tengsl í nútímaþjóðfélagi. 

Ríkisstjórn liðins tímabil varð að vinna erfiða vinnu sem fældi líka kjósendur frá þeim.  Oft var maður ekki ánægður en þetta skilaði þó hægt og sígandi trausti, meira í útlöndum en heima. Einn erlendur aðili sem kom að hjálparstarfinu, því við þurftum hjálp, var AGS, Ögmundur segir í bloggi sínu að hann hafi klígju gagnvart þeim samtökum, þeir hafi ekki viljað koma að skuldaniðurfellingu.  Nú er ég einn af þeim sem hef mælt með skuldaniðurfellingu, ég hafði og hef enga patentniðurstöðu fyrir það eins og núverandi ríkisstjórn, ég sé ekki að við getum tekið peninga af  fjármagnseigendum sem hafa  eignast þá með löglegum hætti. Kannski er hægt að semja við þá og fá einhverja milljarða þar, en ekkert hefur sést um það að það takist ennþá. 

En hitt er annað mál og ég tek þar undir með Þorvaldi Gylfasyni að í samskiptum við alþjóðlegar stofnanir, hvaða skoðanir sem maður hefur á þeim, að yfirvöld verða að sýna kurteisi í samskiptum. Hvort sem um er að ræða, ríki, Sameinuðu þjóðirnar, AGS eða ESB.   

Ég er heldur ekki svo sannfærður um að samstarf íslenskra stjórnvalda og AGS hafi verið svo slæm eða erfið.  Ég held að íslensk yfirvöld hafi sýnt festu og klókindi í samskiptum við AGS og uppskorið virðingu sem hefur gert stöðu okkar auðveldari í hinum alþjóðlega stjórnmála- og fjármálaheimi.  Sem við verðum að taka tilliti til að ákveðnu leyti. Við viljum ekki hverfa aftur inn í hafta- og skömmtunarheim.    

Því er sárt að sjá núverandi ríkisstjórn leika hvern afleikinn af fætur öðrum þessa fyrstu mánuði. Heimssýn þeirra virðist svo fátækleg, glugginn er svo þröngur.  Með aðgerðum sínum hefur hún eyðilagt traustið sem Jóhanna, Steingrímur og kó höfðu byggt upp svo víða.  Það er átakanlegt að við þurfum að enda aftur á byrjunarreit.  

  

Húsafell: Heimsókn til galdramanns

Stundum hittir maður á augnablik í lífinu sem eru svo merkileg, svo einstök, að maður verður uppnuminn. Slíkt gerðist í dag hjá okkur hjónunum. Við vorum á heimleið eftir skemmtilega dvöl á Húsafelli hjá vinum okkar og ánægjulega tónleika á Reykholtshátíð.  Þá ákvað kona mín að við kæmum við á sjálfum Húsafellsbænum þar sem kunningjakona okkar hafði sagt að Páll á Húsavelli, alheimslistamaður, væri að fara að opna sýningu. Við keyrðum heim að kirkjunni og kíktum við í fjósinu og sjá þar var Páll að ræða við gesti, tveir af þeim var fólk sem við könnuðumst við skylt Páli, foreldrar fyrrum kórstjóra míns.  Svo hann fylgdi okkur um nýja sýningu sem hann er að setja upp þar sem fólk getur séð þennan dásamlega heim Páls þar sem náttúrukyngi og listræn alúð mætast, hann er einstakur handverksmaður.   

Páll er bæði  sveitamaður í húð og hár, tengdur átthögum sínum órjúfanlegum böndum.  En hann er líka tengdur öllum heiminum í myndlist og tónlist.   Við sáum myndir af sveitungum, kunningjum og ættingjum hans, þrykkmyndir af tónlistarmönnum allra tíma, lífs og liðnum, Lizst, Cecilia Bartoli og Björk hlið við hlið. Þrykkmyndir af steini og klaka.Steinklumpa sem verða að sem fis í höndunum á honum. 
Hann sagði frá verkum sínum á sinn látlausa hátt, spilaði fyrir okkur á ótal hljóðfæri sem hann hefur setta saman úr steinplötum úr heimafjöllunum og jurtum náttúrunnar.  Hann fylgdi okkur út í súrefnisturn sem er nún listaturn þar sem steinverk hans þekja alla veggi, fór með okkur í myrkrakjallarann þar sem hann lýsti listaverk sín upp með vasaljósi meðan við stóðum í myrkrinu. Hann fór með okkur á efstu hæðina þar dró hann vatnslitamyndir upp úr skúffum, við sáum dagbók hans með ótal skyssum.  Svo var endað í skemmu þar sem fleiri hljóðfæri tóku við, alls staðar voru  töfrar, tónar.

Svo enduðum við í kirkjunni og enduðum í kirkjugarðinum fyrir framan leiði Snorra annars galdramanns sem dvaldi á þessum stað forðum. Já, töfrar og fjölkyngi eru enn til.  

Reykholtshátíð: Glíman við svitann og fleiri sögur

Ég heimsótti Reykholtshátíð í gær og í dag (sunnudag).  Það er ótrúlegt hversu víða tónlistar- og menningarhátíðir blómstra. Þar sem ekki sést vín á nokkrum manni.  Þar sem hágæðaflutningur er boðinn fólki sem vill koma og njóta góðra lista,veðurblíðu (oftast), náttúru og félagsskapar.   Auðvitað er þessari starfsemi haldið uppi með styrkjum frá ríki, sveitarfélögum og ýmsum stofnunum, sumir eru ekki hrifnir af því, en mikið væri lífið fátæklegt án slíkra styrkja.

Í gær var söngur síðdegis, Gissur tenór, söng íslensk lög og ítölsk lög af miklum glæsibrag.  Nokkur íslensku laganna voru í nýrri útsetningu Þórðar Magnússonar, hins ástsæla tónskálds.  Húsfyllir var og flutningnum afar vel tekið.  Það er svo gaman að koma á hátíðir sem þessar, maðir hittir gamla kunningja úr Borgarfirðinum (ég bjó í Borgarnesi í áratug),  svo er alltaf slangur af kunningjum úr Reykjavík sem eru í sumarhúsum eða gera sér ferð úr höfuðborginni. Og auðvitað heimafólk sem kann að njóta góðrar tónlistar.  Og yfir öllu vakir staðarpresturinn og hans frú.

Um kvöldið var síðan kammermúsík af bestu gerð,  Britten, einstaklega áhrifamikið verk fyrir lágfiðlu og píanó, , Lacrimae, sem Ásdís Valdimarsdóttir og Steinunn Birna Ragnarsdóttir fluttu af snilld, svo var Fiðlusónata númer 1 eftir Beethoven í flutningi Helgu Þóru Björgvinsdóttur og Önnu Guðnýjar Guðmundsdóttur. 

Hléð var langt enda var 25 stiga hiti klukkan hálftíu um kvöldið og fólk hafði margt að spjalla í blíðviðrinu á þessum  heitasta degi sumarsins í þessari sveit.  Svo var rúsínan í pylsuendanum,  Goldberg-tilbrigði Bachs útsett fyrir tríó, það voru þau Ari, Ásdís og Sigurgeir sem fluttu  verkið af snilld.  En mikið þurftu þau að hafa fyrir því þennan dag, svo var orðið heitt í kirkjunni að svitinn lak af flytjendunum þremur, aldrei hef ég séð tónlistarflutning þar sem flytjendur þurftu virkilega að vinna fyrir kaupinu sínu eins og í þetta  sinn !!!!!

Við misstum af fyrstu tónleikunum fyrsta kvöldið, þar var breskur kór og organisti ansi góðir að sögn þeirra sem mættu en seinustu tónleikarnir á síðdegis á  sunnudeginum voru dásamlegir, Jón Nordal, strengjakvartett Frá draumi til draums, óperuaríur Verdis í flutningi Gissurar Páls og loks hinn frábæri píanókvartett Brahms í g-moll, ópus 25.  Þrumur rumdu og drundu meðan á flutningnum stóð en ekkert stöðvaði þetta einvalalið hljóðfæraleikara. Við fórum ánægð heim í Húsafell þar sem veislumatur beið okkar. Lífið er ekki svo ömurlegt eða hvað?  Við eigum örugglega eftir að koma oftar ef við lifum. 

Þoka: Hlátrasköll úr Hádegismóum

Það er þoka úti í Reykjavík.  Í nótt sást varla út úr augum.  Ætli það lýsi ekki vel sjóndeildarhring margra Íslendinga um þessar mundir. Að skynja ekkert þarna úti í þokunni?

Ég er að verða gamall, verð 67 á næsta ári.  En að verða gamall þýðir ekki að maður sé kjáni.  Því er það skrítið að lesa í dag að öryrkjar og ellílífeyrisþegar  hafi búist við að fá miklar kjarabætur frá nýju ríkisstjórninni.  Af hverju?  Af því að Vigdís Hauksdóttir lofaði fullum bótum aftur í tímann í kosningaþætti fyrir kosningar?   Vegna ótal loforða sérstaklega Framsóknarmanna í kosningabaráttunni?  

En af hverju að búast við einhverju fyrir láglaunafólk?  Hvað gerði ríkisstjórnin fyrsta mánuðinn, til kynnti um afnám hátekjuskatts,  skar niður gjöld á útgerðaraðlinum, sem hefur það svo bágt.  Á svo lítið, skuldar svo mikið en passar samt alltaf að það leki nóg til þeirra.  Eins og dæmin sanna.   

Fjármálaráðherrann hamrar á því að staða ríkissjóðs sé erfið.  Hann virðist vera einn af fáum Íslendingum sem virtist ekki vita það seinustu árin, hvernig sem hann fór að því.  Líklega var hann svo upptekinn að neiti eigin sök í Hruninu og þátttöku sinni með félögum sínum í Milestone og Sjóvá.  

Hverjir voru það sem fengu fyrstir eitthvað í sinn hlut af eldra fólki, nú þeir sem höfðu aðstöðu til að stunda vinnu og tækifæri til að útvega sér slíkt.   Svo  kæru samaldrar mætið bara með mér í byrjun haustsins þegar okkur gefst gott tækifæri að láta sjá okkur og heyra á Austurvelli.    

Forsætisráðherrann mætir í viðtal í Landsbankann og slær sér á brjóst og hrópar Vei yður yfir þjóðina í sjónvarpið.  En hann ætlar ekkiert að gera, getur auðvitað ekkert gert.  Hann er líka að uppgötva erfiða efnahagsstöðu landsins.  Ég hef vitað um hana árum saman.  Á meðan var fjölskylda forsætisráðherrans að raka að sér milljónum.  Svo skrifar þeir feðgar vandlætingargreinar í blað útgerðarmannanna gegn þeim sem hafa vit, þekkingu og móral til að fletta ofan af fjárglæfrum yfirstéttarinnar. 

Hverjir eru það sem eru skattakóngarnir?  Þeir sem hafa fengið mestan niðurfellingu á skuldum í bönkum landsins.  Svo borga þeir í blaðið sitt, flokkana sína og svo heldur aumingja fólkið í landinu að það, það fái kjarabætur!!!!!  Það er grínið,  það er kaldhæðnin.  Er það nema vona að við heyrum hlátrasköllin úr Hádegismóum út úr þokunni?

 

Skálholt: Afkristnaðir ráðherrar

Nú er það svart og sykurlaust.  Enginn ráðherra mætir á Skálholtshátíð.  Þeir virðast flestir vera í fríi og halda upp á ráðherratitilinn með ferðum á lúxusstrandir í útlöndum.  Enginn, ekki einn af níu mættu, kirkjumálaráðherrann lætur ekki sjá sig, engin tilkynning frá henni um að hún sé í leyfi.  Það var öðruvísi í tíð Ögmundar Jónassonar, hann lét sig ekki vanta við svona hátíðir. 

En það var einn sem mætti, kom æðandi úr sumarleyfi.  Nú auðvitað Forsetinn, það er gegnumheill og kristinn maður.  Og Björn Bjarnason hann sömuleiðis.  Og Árni Johnsen enginn vafi.  Vonandi er það síðasta sinn sem hann sér kofann sinn við kirkjuna.  Og þó, ætli þessir afkristnuðu ráðherrar vilji ekki halda þessu minnismerki á lofti. Minnismerki um liðna tíð og spillta milljarða.

„Forseti Íslands var viðstaddur – sem betur fer. Hann var meira að segja svo elskulegur að rjúfa sitt sumarfrí fyrir þennan atburð. Enda eru þetta merkileg tímamót – fimmtíu ár liðin frá því að Skálholt var afhent kirkjunni. Þar með  varð kirkjan í fyrsta skipti persóna að lögum. Þá voru fyrstu skrefin tekin í áttina að því að skilja á milli ríkis og kirkju,“ segir Kristján Valur.

Já, lesendur góðir, nú er illt í  efni engin þjóðmenning heldur á ferðinni, ein svikin loforð enn. Og betra væri ef öll skrefin hefðu verið tekin til virks trúfrelsis í landinu.

   

Woody Allen, Snowden og við hin .......

Við erum mörg sem höfum fylgst með Herra Allen, eins og þeir segja í New York Times, i áratugi og hann hefur orðið heimilisvinur okkar, sem við vitnum í, horfum á og hugsum um.  Samt er þessi maður skrýtinn, furðufugl, gott ef ekki pervert, en um leið mannvinur og sá sem skilur best þessa skrítnu dýrategund; Homo Sapiens, sem við tilheyrum og losnum aldrei við úr heilabúinu.

Konurnar sem hann hefur lýst og notað í myndum sínum eru ansi fjölbreytt flóra.   Og alltaf gefa þær okkur eitthvað nýtt að hugsa um kveneðlið og manneðlið. Og náttúruna sem í okkur flestum býr.  

Nú eigum við von á nýrri Allenmynd, Blue Jasmine.  Hún mun gleðja okkur furðufuglana.  Hinir munu enn hrista höfuðið og ekkert skilja hvað við sjáum í þessum myndum.  Samt virtist Midnight in Paris ná til margra sem ekki höfðu áður skilið galdurinn,  og meira að segja réttindahafar Williams Faulkners rithöfundarins frábæra,  fundu ekki náð fyrir augum dómara með smátilvitnun Allens í þeirri mynd:  The past is not dead. Actually, it’s not even past.

Svo við höldum áfram að horfa á Allen myndir, ekki eru þær allar fullkomnar sú seinasta um Róm náði mér ekki alveg.  En margar hafa glatt mig og mína, þá fyrstu sá ég í Tónabíó ef ég man rétt.  Hann er orðinn ansi fullorðinn svo hver og ein sem maður sér eftir þetta getur orðið sú síðasta.  

Og kannski verðum það við sem missum af þeirri seinustu ef við verðum að hraða okkur yfir Hadesarfljót..... Þannig er lífið.... og dauðinn.

Það er alltaf gott að hafa þetta í huga á hverjum degi: 
    

The talent for being happy is appreciating and liking what you have, instead of what you don't have.

Snowden lærði þetta af Woody: 

I believe there is something out there watching us. Unfortunately, it's the government.

Lengi lifi Woody Allen. Ekki of lengi, vegna Sjúkratrygginganna......   

Blue Jasmine